كارشناسان در یك گعده سیاستی مطرح كردند؛
چرا سیاست های جمعیتی در ایران باید تغییر کند؟
تعدادی از جمعیت شناسان معتقد هستند که سیاست های جمعیتی مرتبط بر باروری و سالمندی در ایران دارای نقصها و خلاهایی هستند که بمنظور اثربخشی باید مورد بررسی و کارشناسی جدی قرار بگیرند.
نشست تخصصی با عنوان «گعده سیاستی، نقد و بررسی سیاست های جمعیتی در ایران» به مناسبت هفته و روز ملی جمعیت به همت انجمن علمی سیاستگذاری عمومی دانشگاه تهران روز ۴شنبه ۲۸ اردیبهشت اجرا شد. در این جلسه، «محمود مشفق» عضو هیات علمی گروه جمعیت شناسی دانشگاه علامه طباطبایی و «حسام الدین علامه» رییس دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور حضور داشتند. همین طور «سید محمدرضا دادگستر» دبیر انجمن علمی سیاست گذاری عمومی دانشگاه تهران دبیر این جلسه بود.
روز ملی جمعیت یک رویداد سالانه است که هر سال در روز ۳۰ اردیبهشت برگزار می گردد.
در ادامه مشروح این سخنرانی ها را می خوانید:
گذارهای جمعیتی و ملاحظات سیاستی
مشفق، عضو هیات علمی گروه جمعیت شناسی دانشگاه علامه طباطبایی در سخنانی اظهار داشت: درباب تغییر سیاست های جمعیتی در ایران باید دید در جغرافیای جهانی چه اتفاقی افتاده و ما در چه شرایطی هستیم. وی اظهار داشت: دو رویکرد کلان در مورد تحولات جمعیتی مطرح است: رویکرد کلاسیک گذار جمعیتی که مربوط به دهه های ۳۰، ۴۰ و ۵۰ میلادی است و رویکرد نسل جدید جمعیت شناسان که از دهه ۷۰ تجدیدنظرهایی در مورد رویکرد کلاسیک صورت داده اند.
وی افزود: گذار جمعیتی یعنی از وضعیت باثبات و پایدار جمعیتی به وضعیت پایدار و جمعیتی سالم برسیم که کاهش مرگ ومیر به سبب ارتقای سطح بهداشت، توسعه و مدرنیزاسیون می تواند این گذار را رقم بزند.
مشفق افزود: برداشت اولیه این بود که کشورهای مختلف از تعادل طبیعی جمعیت به تعادل ارادی یا اقتصادی می رسند. یعنی در مقطعی از زمان انفجار جمعیت را به سبب شکاف بین مرگ ومیر و باروری را تجربه خواهند کرد. در نهایت آن دو با هم مماس می شوند و به تعادل جمعیت و ثابت می رسند. در این شرایط رشد جمعیت حدودا صفر می شود، اما منفی نخواهد شد. واکنش منحنی باروری نسبت به منحنی مرگ ومیر این است که خانواده ها و دولت ها به این نتیجه می رسند که کاهش سطح زادوولد به نفع دولت ها و خانواده هاست. بدین جهت آنها در تنظیم خانواده هم راستا هستند.
زنگ خطر ورود ایران به گذار دوم جمعیتی به صدا درآمده و بیشتر استانها نرخ باروری کمتر از سطح جانشینی را به ثبت رساندند این استاد دانشگاه اضافه کرد: بعد از مدتی منحنی باروری هم آغاز به کاهش می کند و به منحنی مرگ ومیر می رسد. پس از پدیده انفجار جمعیتی یعنی بعد از جنگ جهانی دوم و از سال ۱۹۵۱ به بعد مشخص شد که تعادل جدید جمعیتی اتفاق نخواهد افتاد و باروری از سطح جانشینی بالا نخواهد رفت و قرار نیست تعادل ثانویه رخ دهد. خیلی از کشورهای غربی در دهه های شصت و هفتاد به نرخ باروری ۱.۶ فرزند رسیدند.
«ون دیکا» در این دوره از گذار دوم جمعیتی یعنیsecond demographic transition سخن اظهار داشت که نتایج اقتصادی متنوعی داشت. او دریافت که پارامترهای تشکیل خانواده تغییرات شگرفی پیدا کرده است: سن ازدواج بالا رفته و به سن ۳۰ تا ۳۵ سال رسیده، الگوهای جدید از زندگی مشترک پدید آمده و نرخ آن بالا رفته، نرخ طلاق در بعضی از کشورها ۲ یا حتی ۳ برابر شده، تجرد قطعی رو به افزایش رفته و مساله بی فرزندی پدیدار شده است. وقتی همه این موارد را در کنار هم قرار می دهیم، می بینیم که آنها در یک مساله یعنی «خانواده» جمع می شوند. به این معنا که دیگر خانواده سنتی منزلت و جایگاه خودرا از دست داده و انواع دیگری از زندگی های مشترک شکل گرفته اند.
این استاد دانشگاه در ادامه به مساله دخالت دولت در سیاست های مربوط به فرزندآوری اشاره نمود و اظهار داشت: مطالعات موردی درباب کشورهایی مانند سوئد نشان میدهد که اینگونه مداخلات یا تاثیری بر تمایل خانواده ها به فرزندآوری نداشته یا تنها تاثیرات کوتاه مدت مثبت داشته اند.
مطالعات موردی در کشورهایی مانند سوئد نشان میدهد که مداخلات دولت در فرزندآوری، یا تاثیری بر تمایل خانواده ها نداشته یا تنها تاثیرات کوتاه مدت مثبت داشته است مشفق افزود: در ایران می توان از ۴ دوره سیاستگذاری جمعیتی یاد کرد: در سالهای ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۶ (کاهش)، ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۸(افزایش)، ۱۳۶۸ تا ۱۳۸۴ (کاهش) و ۱۳۸۶تاکنون (افزایش). حالا در استان هایی مانند تهران، گیلان و اصفهان دارای نرخ باروری کمتر از ۱.۳ فرزند هستند، بیشتر استانها نرخ باروری شان برابر با ۱.۶ فرزند است و شماری از استانها نظیر سیستان و بلوچستان و گلستان هم نرخ باروری ۲.۲ فرزند دارند. این مساله سبب شده تا زنگ خطر ورود ایران به گذار دوم جمعیتی به صدا درآید و بیشتر استانها نرخ باروری کمتر از سطح جانشینی را به ثبت برسانند.
وی اضافه کرد: بااینکه در سالهای اخیر طرح هایی مانند طرح جوانی جمعیت تصویب شده است، اما این طرح ها نیز به مسایلی از قبیل حمایت اقتصادی، تسهیلات مسکن، آموزش زوجین و مواردی از این دست پرداخته اند. این در حالیست که شماری از بسترها وجود دارند که تعدیل کننده سیاست های جمعیتی هستند.
برای مثال زنان گرفتار پارادوکس موقعیتی هستند. از یک سو تحصیلات عالی به دست می آورند، اما بازار کار برای آنها موقعیت شغلی فراهم نمی کند و از طرف دیگر در نهادهای غیررسمی هم جایگاه خوبی ندارند و نمی توانند ازدواج کنند. همین طور مفاهیمی همچون زنانگی و مردانگی تعاریف جدیدی پیدا کرده اند. بازار مسکن و نرخ دسترسی سهل به مسکن ارزان هم چالش دیگری است که همچون مانعی بر سر راه اثرگذاری سیاست های جمعیتی قد علم می کند.
سالمندی، چالش ها و راهکارها
علامه، رییس دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور گفت: سن سالمندی برمبنای آخرین تعریف (WHO) و شاخص بومی ایران بالای ۶۰ سال تعریف شده است. بررسی هرم سنی ایران نشان میدهد که بعد از کاهش موالید بعد از دهه ۶۰، جمعیت ایران درحال رفتن به سمت سالمندی است. اگر ایران با وضعیت فعلی ادامه دهد، در سال ۲۱۰۰ میانگین جمعیتی ۵۰ سال را خواهد داشت که تقریباً برابر با وضعیت ژاپن در آن سال است. این در حالیست که ایران در دهه ۲۰۲۰، از میانگین سن جمعیت جهانی که ۳۰ سال است عبور کرده است.
به گفته وی «افزایش نرخ امید به زندگی در دوره بعد از انقلاب در این تحول جمعیتی اثر داشته است. در صورتیکه نرخ امید به زندگی در سال ۵۵ برابر با ۵۷.۵ سال بود، این رقم در سال ۹۵ به ۷۴.۵ سال رسید. برآورد می شود که جمعیت سالمند ایران از ۱۰.۴ درصد در کل جمعیت کشور در سال ۱۴۰۰ به ۱۴ درصد در سال ۱۴۱۰، ۲۰ درصد در سال ۱۴۲۱ و ۳۳.۳ درصد در سال ۱۴۳۵ برسد.»
بررسی هرم سنی ایران نشان میدهد که بعد از کاهش موالید بعد از دهه ۶۰، جمعیت ایران درحال رفتن به سمت سالمندی است. اگر ایران با وضعیت فعلی ادامه دهد، در سال ۲۱۰۰ میانگین جمعیتی ۵۰ سال را خواهد داشت که تقریباً برابر با وضعیت ژاپن در آن سال استوی اضافه کرد: ایران در قیاس با کشورهای توسعه یافته وضعیت بدتری در مقابله با نتایج این امر نظیر بار سنگین نظام بازنشستگی و خدمات درمانی دارد. در صورتیکه شاخص مدت گذار جمعیت سالمندی از ۱۰ درصد به ۲۰ درصد از کل جمعیت در این کشورها ۸۰ سال است، این رقم در ایران تنها ۲۲ سال است.
علامه اضافه کرد: بررسی وضعیت سالمندی در ایران نشان میدهد که سالمندی کشور در طول سال ها با دو روند همراه بوده است: افزایش نسبت زنان سالمند به مردان سالمند و افزایش آمار سالمندان تنها.
وی اظهار داشت: امروزه سالمندان بیشتری نسبت به قبل بیکار هستند یا نیاز به مستمری نهادهای حمایتی برای گذران زندگی دارند. تابحال اقدامات دولتی در برخورد با این پدیده از ضعف های زیرساختی نظیر انجام دن نداپیمایش ملی سالمندان و نبود بانک اطلاعات سالمندان، نبود اندیشکده سالمندی و سازمان ملی سالمندان ( نبود وجود تولیت مشخص برای سالمندانی که تحت پوشش نهادهای حمایتی یا صندوق های بازنشستگی نمی باشند)، فقدان لایحه جامع پشتیبانی از حقوق سالمندان، فقدان برنامه اقدام سند ملی سالمندان و فاکتورهای پیامدی، نبود پیش بینی منابع انسانی مورد نیاز کشور برای مواجهه با سالمندی جمعیت، نبود تخصیص بودجه مناسب و اختصاصی به حوزه سالمندی و خصوصاً نامتناسب بودن وحشتناک بودجه دستگاه های حمایتی رنج برده است.
علامه افزود: همین طور فقدان زیرساخت های خانواده و جامعه محور در رابطه با یک جامعه سالمند مانند نبود وجود شبکه سمن های میان نسلی سالمندی مبتنی بر رهیافت توسعه محل محور، نبود وجود نظام مسئولیت پذیری اجتماعی و خدمات داوطلبانه مبتنی بر مکان و فناوری اطلاعات مانند بیمه بانک زمان؛ فقدان خدمات و خدمات در منزل و برخط دوستدار سالمند هم دراین زمینه قابل بررسی است
به گفته وی« علاوه براین فقدان پوشش بیمه برای خدمات سلامت و توانبخشی در منزل، فقدان محیط دوستدار سالمند و بسترساز برای سالمندی سالم و فعال و مشارکت اجتماعی ایشان، فقدان کارت هوشمند تکریم و منزلت سالمندان برای برخورداری فراگیر از انواع تخفیفات و تسهیلات خصوصاً برای سالمندان لطمه پذیر و کم برخوردار؛ وجود نداشتن مدلهای جدید مراقبت و نگهداری از سالمندان در خانواده و جامعه مانند مراکز روزانه و مهدهای سالمندی مراکز موقت، تسکینی و پیشا و پسا بیمارستانی، خانه های کوچک سالمندی، دهکده و برج سالمندی نیز احساس می شود.»
راهکارها:
سالمندی در ایران با دو روند همراه بوده است: افزایش نسبت زنان سالمند به مردان سالمند و افزایش آمار سالمندان تنهارئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور در نهایت راهکارهایی دراین زمینه شامل موارد ذیل معرفی کرد:
۱- مشارکت و مسئولیت پذیری حداکثری شهرداری ها و دهداری ها در زمینه مسائل رفاهی- اجتماعی خصوصاً تحقق محیط دوستدار سالمند
۲- مشارکت بخش خصوصی مبتنی بر بازاریابی اجتماعی
۳- ایجاد شبکه سمن های میان نسلی سالمندی ایران مبتنی بر رهیافت توسعه محله محور CDD
۴- طراحی مدلهای نوین اقامتی اجتماع محور همچون مدلهای جدید خانوارهای هسته ای
۵- ساخت خانه های کوچک سالمندی و حتی برج و دهکده سالمندی با ارائه خدمات گسترده و مشاع بجای توسعه مراکز اقامتی شبانه روزی سالمندی
۶- طراحی مراکز نگهداری موقت سالمندی (تا سقف ۹۰ روز) و مراکز پیش و پسا بیمارستانی همچون مراکز غربالگری
۷- اجرای طرح های بازتوانی و تسکین و طراحی مراکز نگهداری روزانه سالمندی و مهدهای تلفیقی
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب