گزارش یك نشست تخصصی؛
فراز و نشیب سیاست های در رابطه با خانواده در اسناد بالادستی
فیکس سرور: خانواده بعنوان با اهمیت ترین نهاد جامعه همیشه مورد توجه مسئولان و سیاست گذارن در ادوار مختلف بوده و در اسناد بالادستی و برنامه های توسعه از نظر حجم و تنوع در موضوعات به اشکال مختلف به آن پرداخته شده است.
پنل پانزدهم دومین همایش ملی سیاستگذاری اجتماعی در ایران با عنوان «سیاست گذاری زنان و خانواده» به همت پژوهشکده مطالعات و سیاست گذاری اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی روز دوشنبه بصورت حضوری و مجازی اجرا شد. در این جلسه «آسیه ارحامی» دانشجوی دکترای رفاه اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، «فاطمه موسوی ویایه» دانش آموخته دکترای جامعه شناسی دانشگاه کاشان و «حمیده دباغی» استادیار مطالعات زنان دانشگاه علامه طباطبایی به سخنرانی پرداختند. همین طور «محمدتقی کرمی قهی»، دانشیار مطالعات زنان دانشگاه علامه طباطبایی مدیر نشست بود.
در ادامه مشروح این سخنرانی را می خوانید:
تحولات مضمونی سیاست خانواده در قوانین ۶ گانه توسعه
«آسیه ارحامی» اولین سخنران نشست به نهاد خانواده اشاره نمود و اظهار داشت: تغییرات در ساختار خانواده، تحولات شکلی و کارکردی نهاد خانواده و تاثیرپذیری این نهاد از سایر نهادها و همین طور کژکارکردهای شکل گرفته در آن سبب شده که موضوع خانواده به هدفی برای سیاستگذاری اجتماعی تبدیل گردد. با این وجود به علت حساسیت های ناظر بر نهاد خانواده از منظر تلقی آن بعنوان حوزه خصوصی، این حوزه به موضوعی مجادله برانگیز در بین پژوهشگران و سیاست گذاران تبدیل گشته است.
وی افزود: در جمهوری اسلامی ایران خانواده واحد بنیادین جامعه و نهادی مقدس تلقی می شود و به همین لحاظ پشتیبانی از نهاد خانواده و سیاستگذاری در ذیل آن اهمیت دارد. برمبنای اصل دهم قانون اساسی همه قوانین و مقررات و برنامه ریزی های مربوط به خانواده باید در جهت آسان کردن تشکیل آن، پاسداری از قداست آن و استواری روابط خانوادگی بر پایه حقوق و اخلاق اسلامی باشد. علاه بر این در اصل ۲۱ قانون اساسی پشتیبانی از مادران خصوصاً در دوران حاملگی و حضانت فرزند، ایجاد دادگاه صالح برای حفظ کیان و بقای خانواده، ایجاد بیمه خاص بیوگان و زنان سالخورده و بی سرپرست مورد تاکید قرار گرفته است.
ارحامی ضمن اشاره به تحلیل مضمون بندهای در رابطه با سیاست خانواده در قوانین شش گانه توسعه اظهار داشت: حجم مواد و موضوعات در رابطه با خانواده در برنامه های توسعه از شروع انقلاب تا کنون یکسان نبوده است و برنامه ششم
توسعه و سپس برنامه پنجم توسعه به لحاظ حجم و تنوع در موضوعات بیشترین میزان توجه به سیاست خانواده را به خود اختصاص داده و ابعاد بیشتری از این مساله را پوشش داده اند.
حجم مواد و موضوعات در رابطه با خانواده در برنامه های توسعه از شروع انقلاب تا حالا یکسان نبوده و برنامه ششم توسعه و سپس برنامه پنجم توسعه به لحاظ حجم و تنوع در موضوعات بیشترین میزان توجه به سیاست خانواده را به خود اختصاص داده اندوی افزود: بنظر می رسد اصلی ترین مضمون سیاست خانواده در ایران «پایداری خانواده» است. با این وجود این مضمون در تمامی برنامه های توسعه به یک شکل به کار نرفته است و شاهد تمایزات آشکاری در تعابیر به کار رفته درباب مضمون مزبور هستیم. در برنامه های اول و دوم توسعه پایداری خانواده در قالب قدسی بودن آن دنبال شده است که به صورتی منبعث از غلبه ارزش های سنتی و محافظه کارانه در این دوران است.
این در حالی است که در برنامه های پنجم و خصوصاً ششم توسعه، شاهد تغییر نگرش به ضرورت حفظ خانواده از طرف دولت بوسیله رویه های مداخله ای و تجویزی هستیم. به عبارت دیگر از دید کلی، قدسی و مبهم به موضوع تحکیم نهاد خانواده به رویکرد مداخله ای (از بالا به پایین) تغییر رویکرد داشته ایم.
ارحامی اضافه کرد: برمبنای گونه شناسی افینگراز روابط جنسیتی در خانواده، الگوی سیاستی خانواده در ایران در تمامی قوانین برنامه های توسعه به استثنای برنامه چهارم توسعه از نوع «مرد نان آور/ زن مراقبتگر (خانه دار)» است. بااینکه در بعضی از این برنامه ها موضوع اشتغال زنان مورد توجه قرار گرفته است، اما یا این مساله منوط به حفظ شئونات خانواده شده (برنامه اول و دوم توسعه) یا فقط مربوط به زنان سرپرست خانوار یا مشاغل خانگی شده است (برنامه پنجم و ششم توسعه). بر این مبنا می توان گفت سیاست خانواده در برنامه های توسعه بدون توجه به تحولات اجتماعی و اقتصادی در جامعه در خانواده تدوین شده اند.
وی در بحث پشتیبانی از زنان سرپرست خانوار باتوجه به تاکید بر برنامه های توسعه اظهار داشت: در این خصوص شاهد تحول مضمون و رویکرد قانون گذار هستیم. بااینکه از برنامه اول تا سوم توسعه نگاه منفعلانه در آن حوزه غالب بوده و عمدتاً سعی شده بوسیله حمایت مستقیم اقتصادی رفاه این خانواده ها تا حدودی تامین گردد، اما از برنامه چهارم توسعه شاهد تغییر رویکرد قانون گذار به موضوع زنان سرپرست خانوار و عاملیت بخشی به آنها بوسیله کاربرد اصطلاحاتی چون «توانمندسازی» و همین طور «سرپرست خانوار» بجای «بی سرپرست» هستیم. با این وجود همچنان رویکرد قانون گذار دراین زمینه کلی بوده و معین نیست چه مجموعه اقدامات و حمایت هایی را مدنظر دارد.
ارحامی در نهایت به چالش های برنامه های شش گانه توسعه در زمینه سیاست خانواده اشاره نمود و اظهار داشت: نگاه آرمانگرایانه، استفاده از واژگان مبهم، فقدان اولویت بندی، روشن نبودن نسبت زن و نهاد خانواده، فقدان رویکرد یکدست و روشن در زمینه مشارکت های اقتصادی – اجتماعی زنان و نپرداختن به تمامی گروه ها و اقشار اجتماعی همچون زنان خانه دار، زنان سالمند، کودکان، زنان روستایی و عشایر، دختران جوان و مساله تجرد قطعی و در نهایت بی توجهی به تغییرات عینی نهاد خانواده همچون چالش ها هستند.
سیاست خانواده در ایران و ایدئولوژی مادری
«فاطمه موسوی ویایه« دومین سخنران نشست در ابتدا به دو مساله اشاره نمود و اظهار داشت: آنچه محل پرسش است یک این است که مضمون های اصلی سیاست خانواده در ایران در اسناد کلان ملی و بالادستی چیست و دوم این که کدام مسایل در سه حوزه «ساختار خانواده»، «روابط خانوادگی» و «حمایت از خانواده» مورد توجه قرار گرفته اند.
وی در مطالعه خود، اسناد سیاستی از قبیل سیاست های اشتغال زنان در جمهوری اسلامی ایران (۱۳۷۱)، منشور حقوق و مسئولیت های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران (۱۳۸۳)، اهداف و اصول تشکیل خانواده و سیاست های تحکیم و تعالی آن (۱۳۸۴)، تسهیل ازدواج جوانان (۱۳۸۴)، قانون حمایت خانواده (۱۳۹۲)، سیاست های کلی جمعیت (۱۳۹۳)، سیاست های کلی خانواده (۱۳۹۵) و قانون جوانی جمعیت (۱۴۰۰) را مورد توجه قرار داده است.
موسوی ویایه در ادامه اظهار داشت: یافته های حاصل از تحلیل مضمون بطور کلی مبتنی بر ۴ محور اصلی و کلی هستند.
وی در بحث از نتایج تحقیق خود اظهار داشت: الگوی سیادت خانواده در ایران برمبنای «مرد نان آور/ زن مراقب» است. وجود قوانین اشتغال زنان این شائبه را به وجود می آورد که الگوی «مرد نان آور/ زن شاغل پاره وقت» دنبال می شود، اما برمبنای قانون مدنی، ریاست خانواده از خصایص مرد است و تامین معاش خانواده، تعیین محل زندگی و حضانت فرزندان با اوست. طلاق، اشتغال و تحصیل زن نیز منوط به به رضایت مرد است.
این جامعه شناس افزود: دخالت دولت در روابط خانوادگی محدود است، برای اینکه خانواده بعنوان حوزه خصوصی شمرده می شود و عدم توجه به خشونت خانگی و حقوق کودک در امتداد این رویکرد است. الگوی خانواده مطلوب همان خانواده سنتی است.
دخالت دولت در روابط خانوادگی محدود است، برای اینکه خانواده بعنوان حوزه خصوصی شمرده می شود وی در خاتمه اظهار داشت: ایدئولوژی مادری بعد از جنگ جهانی دوم در آمریکا شکل گرفته و مبنای آن روانکاوی بود که بر نزدیکی فیزیکی مادر و کودکان برای سلامت روان تاکید داشت. از دیدگاه اوکلی، «مامیسم» افسانه ای است مبتنی بر اعتقاد به سه گزاره؛ تمامی زنان به مادرشدن نیاز دارند، تمامی مادران به کودکان خود احتیاج دارند و تمامی کودکان به مادران خود احتیاج دارند. در صورتیکه مامیسم مبتنی بر اقناع زنان است و مصلحت کودک را هدف غایی خود می داند، در سیاست خانواده در ایران، مصلحت و حقوق کودک در مقابل ولایت پدر، درجه دو شمرده می شود.
موانع و مشوق های کارآفرینی زنان
«حمیده دباغی» استادیار گروه مطالعات زنان دانشگاه علامه طباطبایی آخرین سخنران نشست اظهار داشت: طبق برآوردهای نظرسنجی GEM در سال ۲۰۲۰ از کشورها، ۱۳۹ میلیون زن مالک/مدیر کسب و کارهای تأسیس شده و ۱۴۴ میلیون زن سرمایه گذار غیررسمی در سطح جهان و ۲۷۴ میلیون زن در سراسر جهان درگیر راه اندازی کسب وکار هستند.
طبق برآوردهای نظرسنجی GEM در سال ۲۰۲۰ از کشورها، ۱۳۹ میلیون زن مالک/مدیر کسب و کارهای تأسیس شده و ۱۴۴ میلیون زن سرمایه گذار غیررسمی در سطح جهان و ۲۷۴ میلیون زن در سراسر جهان درگیر راه اندازی کسب وکار هستندمیانگین جهانی نرخ کل کارهای مرحله شروع کارآفرینی(TEA) تعریف شده توسط GEM بعنوان بزرگسالان بین ۱۸ تا ۶۴ سال که یا یک کارآفرین هستند یا مدیر و مالک یک کسب وکار جدید) برای زنان کارآفرین ۱۱ درصد بود که تقریباً نیمی از کل کارآفرینان فعال در سراسر جهان را نشان میدهد. همین طور نرخ مالکیت کسب وکار تثبیت شده (EBO) برای زنان ۵.۶ درصد است، یعنی یک مالک از هر سه مالک تثبیت شده کسب وکار در سطح جهان و بیش از ۵ درصد از زنان سراسر جهان سرمایه گذاران غیررسمی فعال می باشند، که بیش از ۴۰ درصد از سرمایه گذاران غیررسمی جهان را شامل می شوند.
وی اضافه کرد: حال آنکه پاندمی کرونا به علت ترکیب لطمه پذیری کسب و کارهای کوچک و بار اضافی مراقبت از خانواده علاوه نیازهای کاری، بر زنان کارآفرین بسیار بوده است. داده های این مطالعه نشان می دهند که زنان بیش از همتایان مرد خود تحت تاثیر این همه گیری قرار گرفته اند. از میان کسانی که بتازگی تعطیلی کسب وکار را گزارش کرده اند، تعداد زنان ۲۰ درصد بیشتر از مردانی است که کسب وکار خودرا بدین سبب تعطیل کرده اند.
دباغی در فراترکیبی که از ۱۵ مقاله درباب کارآفرینی زنان انجام شده، سه محور خاصیت های زنان کارآفرین، نتایج کارآفرینی زنان و مشوق های کارآفرینی زنان را مورد توجه قرار داده است.
وی اظهار داشت: از با اهمیت ترین خاصیت ها روانشناختی زنان کارآفرین اموری نظیر عدالت خواهی، سنت شکنی، انعطاف پذیری، خطرپذیری، آینده نگری، خیرخواهی و معنویت است و از خاصیت های اجتماعی می توان به اموری نظیر تفکر جمع گرا، مسئولیت پذیری مدنی، نوعدوستی و توجه به منفعت جمعی و از خاصیت های حرفه ای و شغلی نیز می توان به اموری نظیر برخورداری از مهارت تعیین هدف، شناخت بازار، توانایی سازمان دهی، مدیریت زمان، بحران و توانایی تحلیل شبکه اشاره نمود.
از با اهمیت ترین خاصیت ها روانشناختی زنان کارآفرین اموری نظیر عدالت خواهی، سنت شکنی، انعطاف پذیری، خطرپذیری، آینده نگری و خیرخواهی و معنویت هستند دباغی به نتایج کارآفرینی در سه بعد توجه کرد و اظهار داشت: در بعد فردی کارآفرینی استقلال جنسیتی، توسعه توانمندی های شغلی و حرفه ای، رهایی از هژمونی مردانه در محیط کار و تقویت مهارت های زنان و توانمندساسزی زنان نام برد. در سطح مالی نیز می توان به پیامدهایی از قبیل موفقیت های مالی، افزایش درآمد، افزایش پس انداز و سرمایه و در سطح اجتماعی شادابی اجتماعی، حفظ ارزش زنان، سلامت اجتماعی، جامعه مترقی، حل مساله اجتماعی، ارتقای اعتماد اجتماعی، ارتقای منفعت جمعی، ارتقای تاب آوری، ارتقای مشارکت اجتماعی، توسعه روابط و ارزش های اجتماعی و بومی سازی کسب وکار نام برد.
وی همین طور به پیشران های توسعه کارآفرینی زنان در پژوهش خود توجه کرده و اشاره نمود در سطح خرد اموری نظیر شبکه سازی و تعادل بخشی، در سطح میانه اموری نظیر ظرفیت سازی و موانع توسعه و در سطح کلان، امور حمایتی و اصلاح فرهنگی اهمیت دارند.
وی در خاتمه اظهار داشت: تشویق زنان سرمایه گذار برای ورود به حوزه کارآفرینی، سازمان دهی شبکه های پشتیبان کسب وکار زنان و توجه به سیاستگذاری اجتماعی در زمینه کارآفرینی زنان در سطح جامعه می توانند همچون پیشنهاداتی دراین زمینه باشند.
منبع: fixserver.ir
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب